علائم فقر آهن چیست؟ فرمول محاسبه آهن مورد نیاز بدن به چه صورت است؟ آهن از جمله املاح مهم در بدن است که برای حفظ سلامت سلول ها، پوست، مو و ناخن ها ضروری است. کمبود آهن به خصوص در بین زنان و افرادی که رژیم غذایی کم آهن دارند بسیار شایع است.

عوامل دفع آهن

چه چیزی باعث کاهش آهن در بدن می شود؟ تمام غلات، حبوبات، دانه ها و مغزها حاوی اسید فیتیک یا فیتات هستند که جذب آهن را کاهش می دهد. خوردن غذاهای سرشار از فیتات، مانند لوبیا، آجیل و غلات کامل، جذب آهن را از غذاهای گیاهی کاهش می دهد. در نتیجه ممکن است سطح کل آهن بدن را کاهش یابد. علاوه بر این، بیماری‌های مرتبط با کمبود آهن مانند دفع اهن در مدفوع نیز می توانند از جمله عوامل بروز این مشکل باشند.

خطرات فقر آهن

اگر آهن بدن شما خیلی کم باشد چه اتفاقی می افتد؟ بدون آهن کافی، بدن شما نمی تواند به اندازه کافی ماده ای را در گلبول های قرمز تولید کند که آنها را قادر به حمل اکسیژن (هموگلوبین) می کند. در نتیجه، کم خونی ناشی از فقر آهن ممکن است شما را خسته کرده و دچار تنگی نفس کند. معمولاً می توانید کم خونی ناشی از فقر آهن را با مکمل آهن اصلاح کنید.

علاوه بر این، اگر کم خونی ناشی از فقر آهن درمان نشود، می تواند شما را مستعد ابتلا به بیماری و عفونت کند، زیرا کمبود آهن بر سیستم ایمنی تأثیر می گذارد. کم خونی و فقر آهن شدید ممکن است خطر ابتلا به عوارضی را افزایش دهد که بر قلب یا ریه ها تأثیر می گذارد، مانند ضربان قلب سریع غیرطبیعی یا نارسایی قلبی که در آن قلب شما قادر به پمپاژ خون کافی به بدن با فشار مناسب نیست.

همچنین زنان باردار مبتلا به کم خونی شدید یا درمان نشده نیز در معرض خطر بالاتری از عوارض قبل و بعد از تولد هستند. پس در نهایت هیچگاه از  تأثیر فقر آهن بر سلامت خود غافل نشوید.

آهن، یکی از املاح مهم بدن

آهن از جمله املاح مهم در بدن است در حفظ بسیاری از عملکردهای بدن، از جمله تولید هموگلوبین، مولکولی در خون شما که اکسیژن را حمل می کند، ایفای نقش دارد. همچنین آهن برای حفظ سلامت سلول ها، پوست، مو و ناخن ها ضروری است.

آهن از غذایی که می خورید توسط سلول هایی که مجرای گوارشی را پوشانده اند جذب بدن می شود. بدن فقط بخش کوچکی از آهنی را که می‌خورید جذب می‌کند. سپس آهن وارد جریان خون می شود، جایی که پروتئینی به نام ترانسفرین به آن می چسبد و آهن را به کبد می رساند. آهن به عنوان فریتین در کبد ذخیره می شود و در صورت نیاز برای ساخت گلبول های قرمز جدید در مغز استخوان آزاد می شود. هنگامی که گلبول های قرمز دیگر قادر به عملکرد نیستند (پس از حدود 120 روز گردش خون)، دوباره توسط طحال جذب می شوند. آهن حاصل از این سلول های قدیمی نیز می تواند توسط بدن بازیافت شود.

چه کسانی در معرض فقر آهن هستند؟

نشانه های فقر آهن به خصوص در بین زنان و افرادی که رژیم غذایی کم آهن دارند بسیار شایع است. گروه های زیر در معرض خطر کم خونی فقر آهن هستند:

• زنانی که عادت ماهانه با خونریزی های شدید دارند
• زنان باردار یا شیرده که به تازگی زایمان کرده اند
• افرادی که تحت عمل جراحی بزرگ یا ضربه های فیزیکی قرار گرفته اند
• افراد مبتلا به بیماری های گوارشی مانند بیماری سلیاک (اسپرو)، بیماری های التهابی روده مانند کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون
• افراد مبتلا به زخم معده
• افرادی که تحت عمل های چاقی، به ویژه عمل های بای پس معده قرار گرفته اند
• گیاهخواران، وگان ها و سایر افرادی که رژیم غذایی آنها شامل غذاهای غنی از آهن نمی شود (آهن سبزیجات، حتی آنهایی که غنی از آهن هستند، به خوبی آهن گوشت، مرغ و ماهی جذب نمی شوند). همچنین مانند خام گیاهخواری
• کودکانی که بیش از 16 تا 24 اونس در روز شیر گاو می نوشند (شیر گاو نه تنها حاوی آهن کمی است، بلکه می تواند جذب آهن را کاهش داده و پوشش روده را تحریک کند و باعث از دست دادن خون مزمن شود).

سایر علل کمتر شایع کمبود آهن عبارتند از:

• از دست دادن خون از دستگاه گوارش به دلیل ورم معده (التهاب معده)، ازوفاژیت (التهاب مری)، زخم معده یا روده، هموروئید، آنژیودیسپلازی (رگ های خونی نشت کننده شبیه به رگ های واریسی در دستگاه گوارش) به عنوان دیورتیکولیت یا تومورهای مری، معده، روده کوچک یا کولون
• از دست دادن خون ناشی از خونریزی مزمن بینی
• اهدای خون مکرر
• از دست دادن خون از کلیه ها یا مثانه

همولیز چیست؟

همولیز داخل عروقی، وضعیتی که در آن گلبول‌های قرمز خون در جریان خون شکسته می‌شوند و آهن را آزاد می‌کنند که سپس آهن آزاد شده از طریق ادرار دفع می شود. گاهی اوقات در افرادی رخ می دهد که درگیر ورزش های شدید، به ویژه دویدن هستند که می تواند باعث آسیب به رگ های خونی کوچک در پا شود که به آن "هماچوری مارس" می گویند. همولیز داخل عروقی را می توان در سایر شرایط از جمله آسیب دریچه های قلب یا اختلالات نادر مانند ترومبوسیتوپنی پورپورای ترومبوتیک (TTP) یا همولیز داخل عروقی منتشر (DIC) مشاهده کرد.

علائم و نشانه های کم خونی فقر آهن چیست؟

علائم فقر آهن یا کم خونی مربوط به کاهش اکسیژن رسانی به کل بدن است و ممکن است شامل مشکلات متعددی شود چرا که آهن با سلامت بسیاری از قسمت های بدن درگیر است از جمله ارتباط فقر آهن و ریزش مو. در ادامه مروری بر علائم و نشانه های اصلی فقر آهن خواهیم داشت:

• رنگ پریدگی یا داشتن پوست زرد رنگ از علائم فقر آهن شدید
• خستگی غیر قابل توضیح یا کمبود انرژی
• تنگی نفس یا درد قفسه سینه، به ویژه با فعالیت
• ضعف عمومی غیر قابل توضیح
• ضربان قلب تند
• درد قفسه سینه، ضربان قلب سریع یا تنگی نفس
• سردرد، سرگیجه یا سبکی سر
• دست و پاهای سرد
• میل به یخ یا خاک رس - "پیکوفاژی"
• زبان دردناک یا صاف
• ناخن های شکننده یا ریزش مو از علائم فقر آهن در زنان

کم خونی فقر آهن چگونه تشخیص داده می شود؟

کم خونی فقر آهن را با آزمایش خون که باید شامل شمارش کامل سلول های خون (CBC) باشد، می توان تشخیص داد. ممکن است آزمایش‌های بیشتری برای ارزیابی سطوح فریتین سرم، آهن، ظرفیت کل اتصال به آهن و/یا ترانسفرین نیز تجویز شود. در فردی که به دلیل کمبود آهن دچار کم خونی است، این آزمایشات معمولاً نتایج زیر را نشان می دهد:

• هموگلوبین پایین (Hg) و هماتوکریت (Hct)
• متوسط ​​حجم سلولی کم (MCV)
• فریتین کم
• آهن سرم کم (FE)
• ترانسفرین بالا یا ظرفیت اتصال کل آهن (TIBC)
• اشباع کم آهن

بررسی طاهر سلول های خون ممکن است سلول های کوچک بیضی شکل با مراکز رنگ پریده را نشان دهد. در فقر شدید آهن، شمارش سفید خون (WBC) ممکن است کم و تعداد پلاکت ها بالا یا پایین باشد.

چگونه کمبود آهن درمان می شود؟

حتی اگر بتوان علت کمبود آهن را شناسایی و درمان کرد، معمولاً مصرف آهن دارویی (آهن بیشتر از مقداری که یک مولتی ویتامین می تواند تامین کند) تا رفع کمبود و تکمیل ذخایر آهن بدن ضروری است. در برخی موارد، اگر علت قابل شناسایی یا اصلاح نباشد، ممکن است بیمار مجبور به دریافت آهن مکمل به طور مداوم باشد

چندین راه برای افزایش مصرف آهن وجود دارد:

رژیم غذایی

• گوشت: گوشت گاو، بره، به ویژه گوشت های احشا مانند جگر
• طیور: مرغ، بوقلمون و اردک مخصوصا جگر و گوشت تیره
• ماهی، به ویژه صدف، ساردین و آنچوی
• اعضای سبز برگ از خانواده کلم شامل کلم بروکلی، کلم پیچ، سبزی شلغم و سبزی کلم
• حبوبات، از جمله لوبیا لیما، نخود، لوبیا چیتی و نخود سیاه چشم
• پاستا، غلات، برنج و غلات غنی شده با آهن

از جمله منابع غذایی آهن هستند.

آهن دارویی

مقدار آهن مورد نیاز برای درمان بیماران مبتلا به کمبود آهن بیشتر از مقدار موجود در اکثر مکمل های مولتی ویتامین روزانه است. مقدار آهنی که توسط پزشک تجویز می شود بر حسب میلی گرم (میلی گرم) آهن عنصری خواهد بود. اکثر افراد مبتلا به کمبود آهن به 150-200 میلی گرم در روز آهن عنصری (2 تا 5 میلی گرم آهن به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز) نیاز دارند. از پزشک خود بپرسید که چند میلی گرم آهن در روز باید مصرف کنید. اگر ویتامین مصرف می کنید، برای اطمینان آنها را نزد پزشک ببرید .

برای اطمینان از میزان آهن موجود در یک محصول، بسته بندی آن را بررسی کنید. علاوه بر آهن عنصری، محتوای نمک آهن (سولفات آهن، فومارات یا گلوکونات) نیز ممکن است روی بسته بندی درج شده باشد، که می تواند باعث سردرگمی مصرف کنندگان شود که بدانند برای دریافت دوز مناسب چند قرص یا چه مقدار مایع مصرف کنند. پس بهتر است درصورت نیاز صرفا دوزی که توسط پزشک تجویز می شود را مصرف کنید.

آهن در روده کوچک (دئودنوم و قسمت اول ژژونوم) جذب می شود. این بدان معنی است که قرص های آهن با پوشش روده ممکن است به خوبی کار نکنند. اگر آنتی اسید مصرف می کنید، باید قرص آهن را دو ساعت قبل یا چهار ساعت بعد از آنتی اسید مصرف کنید. ویتامین C (اسید اسکوربیک) جذب آهن را بهبود می بخشد و برخی از پزشکان توصیه می کنند که 250 میلی گرم ویتامین C را همراه با قرص آهن مصرف کنید.

در هنگام مصرف مکمل آهن بدانید که عوارض جانبی احتمالی قرص آهن عبارتند از: ناراحتی شکمی، حالت تهوع، استفراغ، اسهال، یبوست و مدفوع تیره که ممکن است در برخی افراد بروز پیدا کنند. برای بر طرف کردن این مشکلات می توانید به سراغ درمان خانگی یبوست، اسهال و ... بروید.

آهن داخل وریدی

در برخی موارد پزشک ممکن است آهن وریدی (IV) را توصیه کند. آهن وریدی ممکن است برای درمان کمبود آهن در بیمارانی که آهن را به خوبی در دستگاه گوارش جذب نمی‌کنند، بیمارانی که کمبود آهن شدید یا از دست دادن خون مزمن دارند، بیمارانی که اریتروپویتین مکمل دریافت می‌کنند، هورمونی که تولید خون را تحریک می‌کند، یا بیمارانی که نمی‌توانند آهن را جذب کنند، ضروری باشد. تحمل آهن خوراکی اگر به آهن IV نیاز دارید، ممکن است پزشک شما را به یک هماتولوژیست معرفی کند تا بر تزریق آهن نظارت کند.

برخی از بیماران ممکن است واکنش آلرژیک به آهن IV داشته باشند، بنابراین یک دوز آزمایشی ممکن است قبل از اولین تزریق تجویز شود. عوارض جانبی شدید به جز واکنش های آلرژیک نادر است و شامل کهیر (کهیر)، خارش (خارش) و درد ماهیچه ها و مفاصل است. اما بهرحال تمامی درمان های لازم تحت نظارت پزشک و تیم درمان خواهد بود.