تغذیه دوران بارداری چگونه باید باشد؟

دوران بارداری یکی از حساس ترین مراحل زندگی هر مادری است چرا که کوچک ترین سهل انگاری ها و اشتباهات می تواند خطرات جبران ناپذیری را برای مادر و جنین به دنبال داشته باشد. از این رو لازم است تا به تغذیه دوران بارداری اهمیت ویژه ای داده شود. به طور خیلی خلاصه می توان گفت که وجود چربی غیر اشباع DHA، در رژیم غذایی مادر، باعث تکامل و رشد مغز و شبکیه چشم جنین میشود. رژیم غذایی خالی از ماهی، کمبود DHA را در پی دارند. کمبود ریز مغذی ها می تواند نتایج منفی برای مادر و جنین در حال تکامل داشته باشد. مقادیر ناکافی از فولیک اسید در بدن، می تواند منجر به فقر آهن شود. استفاده از فولیک اسید در مادران شیرده، باید به روزانه ۵۰۰ میلی گرم برسد. از این رو ما در این محتوا به بررسی نکات مهم در برنامه تغذیه مادران باردار خواهیم پرداخت پس با ما همراه باشید.

چربی های غیر اشباع

DHA، چربی غیر اشباع چندگانه ی بسیار مهمی است که در مغز و شبکیه چشم وجود دارد. بنابراین وجود این مورد در رژیم غذایی مادر، برای تکامل و رشد مغز و شبکیه چشم جنین در دوران بارداری اهمیت بسیاری دارد. در حقیقت DHA نقش بسیار مهمی در تکامل و عملکرد اعصاب حرکتی در چند ماه اول زندگی دارد.

تاثیرات مثبت DHA  برای تکامل جنین و رشد نوزاد (که توسط تحقیقات معتبری اثبات شده است)، نشان می دهد که میزان مناسب امگا ۳ برای سلامت مادر( کاهش ریسک زایمان زودرس و افسردگی بعد زایمان)، محتویات تشکیل دهنده شیر مادر و سلامت عمومی نوزاد ضروری است. به دلیل عدم توانایی بدن انسان برای تولید و سنتز برخی اسیدهای چرب، مصرف ماهی حاوی امگا-۳ و چرب که در دریاهای سرد زندگی می کنند مثل ماکارل، آنچوی، سالمون، هرینگ، قزل آلا، اره ماهی ماهی خاردار، ماهی مرکب، صدف و کاد توصیه می شود. بنابراین رژیم غذایی خالی از ماهی، مثل سبک غذایی غربی، کمبود  DHA را در پی دارند.

تخمین زده شده است که تقریباً ۸۰ درصد از جمعیت، میزان توصیه شده ی DHA توسط دستورالعمل های بین المللی ( ۵۰۰-۲۵۰ میلی گرم روزانه ) را دریافت نمی‌کنند. به دلیل ریسک مسمومیت غذایی، استفاده ی ۱ تا ۲ و یا 4-3 واحد ماهی در هفته در دوران بارداری برای تکامل صحیح نوزاد توصیه می شود.  مصرف این مقدار توصیه شده نمی تواند منجر به مسمومیت با ماهی آلوده به متیل جیوه شود.

EFSA نتیجه گرفته است که مصرف بیش از ۳ تا ۴ واحد ماهی در هفته نمی‌تواند اثرات مثبت مضاعفی داشته باشد. برای ایجاد تعادل در مقدار DHA و کاهش ریسک آلوده کننده های محیط زیستی، استفاده از ماهی های کوچک مثل ساردین، آنچوی و ماکارل بیشتر توصیه می شود.

طبق توصیه‌های EFSA و Italian RDA میزان DHA مورد نیاز در بارداری و شیردهی، به ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلی گرم در روز افزایش پیدا میکند. مطالعات، ارتباط بین افزایش محتویات DHA در شیر مادر و سلامت کلی نوزاد، به خصوص در دقت بصری و تکامل شناختی را نشان می دهد. مصرف دو واحد ماهی در هفته میزان کافی DHA را در شیر مادر فراهم می سازد. تحقیقات نشان داده است، زنانی که انحصاراً رژیم گیاهی داشتند یا میزان کافی ماهی دریافت نمی‌کردند، میزان پایین DHA در خون آنها وجود داشته. همچنین مادرهایی که در دوران بارداری و شیردهی دخانیات استعمال می‌کنند، نیاز بیشتری به DHA دارند. نوزادانی که مادرانشان دخانیات استعمال کردند، جثه کوچک‌تری هنگام تولد داشتند و در مقایسه با نوزادانی که مادرانشان دخانیات استعمال نمی‌کردند میزان گردش DHA کمتری داشتند. پس از زایمان اگر چه میزان DHA در شیر مادرانی که دخانیات مصرف می کردند کمتر بوده است. در نهایت با توجه به آنچه که در این بخش گفته شد، می توان به اهمیت و تأثیر تغذیه صحیح بر سلامت مادر و جنین و البته تاثیر تغذیه دوران شیردهی پی برد.

ریز مغذی ها

از دیگر موارد حائز اهمیت در تغذیه دوران بارداری، مصرف ریز مغذی ها است. در دوران بارداری نیاز بدن به ریز مغذی ها افزایش پیدا میکند. نیاز به دریافت ریز مغذی ها حتی بیشتر از افزایشی است که در دریافت درشت مغذی ها ایجاد می شود. کمبود آن می تواند نتایج منفی برای مادر و جنین در حال تکامل داشته باشد. شواهد محکمی حاکی از نقش مهم بعضی مواد معدنی و ویتامین ها در دست است.

فولیک اسید

فولات، نقش بسیار مهمی در بسیاری از واکنش های متابولیکی مثل بیوسنتز DNA ، RNA و آمینو اسیدها دارند. مقادیر ناکافی از فولیک اسید در بدن می تواند منجر به آنمی (فقرآهن)، لکوپنیا (کمبود گلبول های سفید خون) و ترومبوسیتوپنیا (کمبود پلاکت های خون) شود. فولیک اسید عمدتاً در سبزیجات برگ سبز، میوه ها (مثل پرتقال) و غلات یافت می شود از این رو ضروری است تا این خوراکی ها را در تغذیه دوران بارداری جای دهید. قابلیت جذب فولیک اسید در غذاها، بستگی به وجود مواد ضد مغذی در غذا دارد که می تواند جذب فولیک اسید را در بدن کاهش دهد.

نیاز بدن به فولیک اسید حتی در دوران قبل از بارداری، به تدریج افزایش می یابد که آن هم به دلیل رشد و تکامل سلول و بافت جنین است. مکمل های فولیک اسید برای تمامی زنانی که در سن باروری هستند به شدت توصیه می شود مخصوصاً برای کاهش نقص لوله های عصبی. طبق تحقیقات اخیر، مکمل های فولیک اسید در دوران بارداری باعث کاهش ریسک بیماری های قلبی و کمک به تکامل صحیح جفت می شود. در حالت ایده آل، شروع استفاده از مکمل های فولیک اسید باید دو ماه قبل از اقدام به بارداری صورت بگیرد و به ۸۰۰ میلی گرم روزانه برسد. استفاده از مکمل هایی که بر پایه فولیک اسید هستند، ایمن گزارش شده است، اما نتایج مثبت استفاده بیشتر از این مقدار هنوز نامشخص است. تمرکز فولیک اسید در شیر مادر، از اولین شیردهی (آغوز)، به تدریج افزایش پیدا می‌کند و به مقادیر بالایی حتی بیشتر از مقداری که در پلاسمای مادر است می رسد.

عدم ارتباط بین شرایط مادر و محتویات شیر او نقش فعال غده های پستانی را در انتقال و تنظیم ترشح فولیک اسید نشان می دهد. رژیم غذایی در این مورد تاثیر کمی دارد. استفاده از فولیک اسید در مادران شیرده، باید ۲۵ درصد افزایش پیدا کند و به روزانه ۵۰۰ میلی گرم برسد.

عوامل کمبود مواد مغذی در بارداری

پس تا اینجا دانستیم که تغذیه دوران بارداری از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. مصرف مواد غذایی مفید در دوران بارداری امری ضروری است چرا که مکمل های ویتامین و مواد معدنی در کاهش ریسک زایمان زودرس و وزن کم نوزاد هنگام تولد، بخصوص در زنانی که بی ام آی بالایی دارند، بسیار موثر است. عوامل و شرایطی که باعث کمبود مواد مغذی در مادران باردار میشود عبارتند از: رژیم های انحصاری، چاقی مفرط، عمل جراحی چاقی قبل از بارداری، بارداری در نوجوانی. در ادامه این مطلب هر یک از این عوامل به تفصیل، شرح خواهیم داد.

رژیم های انحصاری

برای کاهش ریسک کمبود مواد مغذی، باید اهمیت زیادی به زنانی که در دوران بارداری رژیم لاغری انحصاری دارند، داده شود. این افراد گاهاً گروه خاصی از غذاها را از رژیم غذایی خود حذف می کنند. بررسی شرایط برای سلامتی آنها و رعایت مسائل اخلاقی، لازم است.

حتی حذف مواد غذایی حساسیت زا مانند سویا، شیر گاو، تخم مرغ، بادام زمینی، ماهی و صدف تاثیری در جلوگیری از ابتلای نوزاد به آلرژی ندارد. رژیم های خالی از گلوتن نیز برای سلامت مادران  باردار و شیرده مناسب نیست و می تواند کمبود ریز مغذی هایی مانند فولات، کلسیم، آهن و زینک را در پی داشته باشد.

رژیم ‌های گیاهی و وگان به سرعت در میان مردم جهان درحال رایج شدن می باشد. غذاهایی که خالی از محصولات حیوانی مثل تخم مرغ و شیر باشد، باید در دوران بارداری و شیردهی تحت نظارت دقیق قرار بگیرد. اگرچه این رژیم ها انرژی و پروتئین کم، چربی غیر اشباع بالا و فیبر زیاد دارند.

وجود شیر و تخم مرغ در رژیم غذایی زنان باردار مواد مغذی زیادی را فراهم می‌آورد و حذف محصولات حیوانی نمی‌تواند مواد مغذی مورد نیاز در این دوران را فراهم آورد.

به دلیل وجود کلسیم در محصولات حیوانی، کمبود کلسیم در رژیم های غذایی که لبنیات را محدود می‌کنند (بدون در نظر گرفتن هیچ جایگزینی) باید مورد بررسی قرار گیرند.

کمبود اسید چرب امگا ۳ در دوران بارداری و هفته های پس از به دنیا آمدن نوزاد، اهمیت زیادی دارد. وجود مقادیر کافی این اسید چرب باعث تضمین سلامت مادر، تکامل سیستم عصبی حرکتی و بصری نوزاد می شود.

مسئله مهم دیگر بخصوص در جوامع کم درآمد، دریافت مقادیر کافی از سبزیجات و میوه ها (در غیاب محصولات غنی شده) می باشد.

مکمل های ویتامین و مواد معدنی در کاهش ریسک زایمان زودرس و وزن کم نوزاد هنگام تولد، در کشورهای در حال توسعه، بخصوص در زنانی که بی ام آی بالایی دارند بسیار موثر است.

به رژیم های انحصاری از جمله رژیم کالری شماری در دوران شیردهی باید توجه به سزایی شود. اگرچه مقادیر درشت مغذی ها در شیر مادر ثابت و قابل تولید است، مقادیر ریزمغذی آن به شدت بستگی به رژیم غذایی مادر دارد.

چاقی مفرط

چاقی مفرط یکی از موارد موجود در فهرست رفتارهای خطرناک بارداری است. سازمان جهانی بهداشت مشخص کرده است که شیوع چاقی مفرط در جهان و در زنانی که در سنین باروری هستند، ریسک بارداری سخت، وزن زیاد نوزاد هنگام تولد و ابتلا به چاقی مفرط در در سنین کم را افزایش می دهد. کاهش وزن قبل از بارداری به کاهش ریسک تولد نوزاد با وزن زیاد یا وزن کم و در کل حیات نوزاد کمک می کند.

افزایش وزن زیاد در دوران بارداری باعث تغییرات مورفولوژیکی در جفت (به دلیل تورم سیستماتیک بالا) در رابطه با برنامه غذایی ضعیف می شود.

حتی در زنان باردار مبتلا به چاقی مفرط، میزان کالری دریافتی روزانه نباید کمتر از ۱۶۰۰ کیلو کالری در روز باشد. رژیم غذایی باید شامل مقادیر کافی از پروتئین و کلسیم باشد. این مسئله در دوران شیردهی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

عمل جراحی چاقی قبل از بارداری

بعضی برای مقابله با چاقی مفرط، دست به عمل جراحی می زنند. عمل جراحی چاقی موجب اخلال در جذب درشت مغذی ها و ریز مغذی ها می شود و در نهایت در دراز مدت موجب کمبود مواد مغذی در بدن خواهد شد.

در بارداری های بعد از عمل جراحی چاقی، کمبود مواد مغذی روی سیستم بصری (ویتامین آ)، تکامل سیستم عصبی (ویتامین ب ۱۲) و لوله های عصبی (فولات ها) تاثیر منفی می گذارد.

اگرچه ریسک دیابت بارداری و ماکروزومی هنگام تولد در زنانی که جراحی چاقی انجام داده‌اند کم میشود اما به دلیل مشکلات بعد از جراحی، موارد مرگ هنگام زایمان و زایمان زودرس به شدت افزایش پیدا میکند.

هیچ گزارشی حاکی از تغییرات محتویات شیر مادرانی که عمل جراحی چاقی داشته‌اند گزارش نشده است.

بارداری در نوجوانی

تا به حال اطلاعات محدودی در مورد نیاز به مواد مغذی مشخصی در بارداری و شیردهی نوجوانان در دست داریم. اما بارداری در سنین کم، ریسک زایمان زودرس، وزن کم نوزاد هنگام تولد و تغییر عملکرد جفت را بالا می برد.

عدم رشد کافی بیولوژیکی در نوجوانان و سطح مواد مغذی ناکافی در بدن آنها، می‌تواند باعث شروع یک سری مشکلات قبل از تولد نوزاد شود.

حتی با اضافه وزن مناسب در ماه های اول بارداری، بدن نوجوانان نمی‌تواند ذخیره چربی خود را به درستی انتقال دهد، امری که برای رشد بهینه جنین بسیار حیاتی است.

این مسئله مانند یک رقابت مواد غذایی بین بدن نوجوان و جنین می‌ماند و دلیل آن، تغییرات هورمونی در رابطه با افزایش نیاز بدن به مواد ریز مغذی و درشت مغذی است.

ریزمغذی های اصلی که در دوران بارداری و شیردهی نیاز فیزیولوژیک بدن به آنها افزایش پیدا می‌کند عبارتند از:

• فولیک اسید
• آهن
• زینک
• کلسیم
• ویتامین سی
• ویتامین دی
• انرژی و پروتئین

به علاوه جلوگیری از کمبود مواد مغذی، استفاده از مکمل ها و ویتامین‌ها و مواد معدنی در این دوران، به دلیل اطلاعات کم و بارداری های ناخواسته نادیده گرفته می شود. پس هرگز تغذیه دوران بارداری را نادیده نگیرید.

امیدواریم این محتوا برای شما مفید واقع شده باشد.