در دنیای امروزه به نظر می‌رسد که کودکان به معنای واقعی با مشکلات اختلال رشد مواجه هستند و نسبت به نسل‌های قبل از خود، دارای قد کوتاه‌تری هستند. اختلال رشد، به هر نوعی از مشکلات در خردسالان، کودکان و نوجوانان گفته می‌شود که انتظارات واقع بینانه‌ی ما را از رشد آن‌ها و رسیدن به قد و وزن ایده‌آل، برآورده نمی‌کند. این نداشتن رشد طبیعی در برخی از کودکان و نوجوانان به وضوح دیده می‌شود، اما برای کنترل این مشکل راهکارهایی وجود دارد که در این مقاله به معرفی این راهکارها و روش‌ها می‌پردازیم. برای کودکان با اختلال رشد خفیف، در صورت عدم وجود علائم نگران کننده برای رشد و عدم وجود یافته‌های غیرطبیعی در معاینه بالینی، می‌توانیم توصیه‌هایی را در ارتباط با مدیریت اختلال رشد کودک ارائه کنیم.

انواع اختلالات رشد

وجود انواع بیماری‌های کلیه، دستگاه گوارش، قلب، ریه، استخوان و یا سایر سیستم‌های بدن ممکن است بر اختلال رشد کودک تاثیر بگذارد. علائم دیگری و یا علائم جسمی در کودکان مبتلا به این نوع اختلالات، معمولا سرنخ‌هایی درباره‌ی این بیماری به دست ما می‌دهند که باعث تاخیر در رشد می‌شوند. با این توصیفات، اختلال رشد کودک می‌تواند اولین علامت مشکل در بعضی از کودکان باشد. انواع اختلالات رشدی کودکان عبارتند از:

عدم رشد کافی

ذکر این مورد به تنهایی، یک اختلال رشد به‌خصوص محسوب نمی‌شود، اما می‌تواند نشانه‌ای از بیماری زمینه‌ای باشد که منجر به اختلالات رشد می‌شود. اگرچه این موضوع که برخی از نوزادان در روزهای اول تولد کمی وزن از دست بدهند، طبیعی‌ست، اما نبود رشد کافی یکی از مشکلاتی است که در آن، بعضی از نوزادان، رشد بسیار کندتری را نسبت به انتظارات ما دارند. این عدم رشد در نوزادان تازه متولد شده، معمولا به علت عدم تغذیه مناسب و یا مشکل در رسیدن مواد مغذی کافی ایجاد می‌شود. البته که این نوع از مشکل اختلال رشد کودک می‌تواند بر اثر عفونت، مشکلات گوارشی و... باشد.

بیماری‌های غدد درون ریز

بیماری‌های غدد درون ریز یا همان بیماری‌های هورمونی، کمبود و یا اضافه بودن هورمون‌های بدن را شامل می‌شود. همین امر می‌تواند تاثیر زیادی در اختلال رشد کودک و همچنین بزرگسالان داشته باشد. کمبود هورمون رشد، یکی از اختلالاتی است که در آن، غده‌ی هیپوفیز درگیر شده و بدین ترتیب نمی‌تواند هورمون کافی را برای رشد کودکان تولید کند. علاوه بر این، در موارد دیگری از بیماری‌های غدد درون ریز، می‌توان به غده‌ی تیروئید اشاره کرد که در صورتی که عملکرد این غده نیز دچار مشکل شود، در تولید هورمون تیروئید برای رشد طبیعی استخوان‌ها دچار مشکل می‌شود.

سندرم ترنر

سندرم ترنر، جزو یکی از اختلالات ژنتیکی و اغلب در دختران دیده می‌شود که به علت نبود یک کروموزوم x و یا مشکل در آن، رخ می‌دهد. دخترانی که به این سندروم مبتلا می‌شوند، علاوه بر عدم رشد کافی، رشد جنسی نیز در آن‌ها با مشکل مواجه می‌شود، زیرا تخمدان‌های آن‌ها در عملکرد مناسب خود، شکست می‌خورند.

علائم اختلال رشد کودک

اختلال رشد کودکان گاه تنها با آزمایش و گاهی هم بدون آن امکان پذیر است. از نشانه های اختلال رشد کودک، می‌توانیم به عدم افزایش قد و وزن مناسب، تغذیه ناکافی، ضعف در سیستم ایمنی، احساس خستگی زیاد و خواب بیش از حد اشاره کرد. فراموش نکنید که همین موارد ساده و همچنین علت لاغری و بی اشتهایی کودکان می‌تواند از علائم بروز اختلال رشد باشد و باید جدی گرفته شوند.

درمان اختلالات رشد

نحوه‌ی درمان اختلال رشد کودک بستگی به نوع و علت بروز آن دارد. از آنجایی که مهم‌ترین علت بروز اختلال رشد، تغذیه‌ی ناکافی است و عاملی ثابت در میان علت بروز این اختلال محسوب می‌شود؛ هدف از درمان، جبران کردن و بازگرداندن مواد مغذی و تغذیه مناسب به جهت بهتر شدن رشد کودک است. موفقیت در درمان به عوامل مختلفی از جمله سن کودک، دلایل بروز اختلال رشد و همچنین شدت علائم و نشانه‌های آن بستگی دارد.

اختلالات رشد مربوط به عوامل تغذیه‌ای را می‌توان با یک برنامه‌ی غذایی مناسب و استفاده از غذاهای چاق کننده برای کودک، برطرف نمود، زیرا تامین مواد مغذی مورد نیاز کودکان در کمترین زمان می‌تواند سبب پیشرفت رشد جسمی و ذهنی آن‌ها شود. در این نوع درمان معمولا، یک رژیم غذایی با کالری بسیار بالا توصیه می‌شود. در نوزادان نیز ممکن است این نوع از درمان، با شیردهی به خوبی حاصل شود و یا گاهی اوقات ممکن است نیاز به استفاده از مکمل و یا شیر خشک‌های مخصوص باشد.

در مواردی که کودکان با اختلالات هورمونی دست و پنجه نرم می‌کنند، استفاده از تزریق هورمون رشد می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا به قد و وزن ایده‌آل خود برسند. اگرچه این روش از درمان ممکن است سال‌ها طول بکشد و یا نتیجه برای تمامی بیماران یکسان نباشد، اما به هر حال یکی از روش‌های ایمن و موثر تلقی می‌شود.

تغییر در الگوهای رشد

برخی کودکان ممکن است از الگوهای رشد پیروی نکنند. این دسته از کودکان معمولا تمایل به دیر راه رفتن دارند و ممکن است در میزان اکتساب زبان، مهارت‌های اجتماعی، بازی و رفتار متفاوت باشند. دلیل این تفاوت می‌تواند در بیشتر مواقع، اکتسابات خانوادگی باشد یا اینکه تحت تاثیرات محیطی قرار می‌گیرند.

علت اختلال رشد در کودکان

دریافت کالری ناکافی، یکی از رایج‌ترین علل بروز اختلال رشد کودک می‌باشد. علاوه بر این مورد، دلایل پزشکی دیگری نیز در به وجود آمدن این مشکل دخیل هستند که این دلایل عبارتند از:

• مشکلات ژنتیکی
• مشکلات هورمونی
• اختلالات ژنتیکی قلب و یا بیماری‌های مزمن ریوی
• آسیب مغز یا سیستم عصبی که نهایتا می‌تواند منجر به بروز مشکلات بلع در کودکان شود
• کم خونی
• مشکلات گوارشی که مانع از جذب مواد مغذی به بدن می‌شوند، مانند سندروم روده‌ی تحریک پذیر و یا رفلاکس
• اختلال متابولیک مادرزادی
• عفونت‌های مزمن
• حساسیت غذایی

به‌جز عوامل پزشکی، عوامل دیگری تحت عنوان عوامل محیطی نیز در بروز اختلال رشد یا  FTT  نقش مهمی دارند که در اینجا به چند مورد از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• فقر
• نبود رابطه‌ی عاطفی میان والدین و کودکان
• قرار گرفتن در معرض انواع بیماری‌ها، عفونت‌ها و یا سموم
• نداشتن درک و اطلاعات کافی والدین از نیازهای تغذیه‌ای کودک
• بی توجهی و یا سوءاستفاده از کودکان

تشخیص اختلال رشد

تشخیص دادن اختلال رشد کودک، توسط دکتر اطفال و پس از ارزیابی و معاینات فیزیکی انجام می‌شود. در طی این معاینات، وزن، قد و اندازه دور سر گرفته می‌شود و ممکن است نیاز باشد که والدین، اطلاعات کاملی را درباره‌ی وضعیت تغذیه کودک به دکتر ارائه دهند. در طی این آزمایشات و معاینات، اگر علائمی مبنی بر وجود رشد ناکافی در کودک وجود داشته باشد، ممکن است آزمایشات بیشتری در این زمینه انجام شود.

در این آزمایشات، آزمایش خون برای پی بردن به ناهنجاری‌های هورمونی و کروموزومی و همچنین اسکن MRI برای بررسی غده‌ی هیپوفیز و گاهی اوقات از اشعه X برای پی بردن به سن استخوانی استفاده می‌شود.

پیشگیری از اختلال رشد در کودکان

برای جلوگیری از مشکلات رشد در نوزادان و کودکان، بهتر است آزمایشات پزشکی و ارزیابی‌های رشد و وزن آن‌ها را مانند بررسی نمودار و جداول رشد، محاسبه بی ام آی یا شاخص توده بدنی به طور مرتب و به خوبی انجام داد. همچنین اگر کودک تغذیه مناسبی ندارد، باید با تهیه‌ی یک برنامه‌ی مناسب که شامل تمامی گروه‌های غذایی و مواد غذایی موثر در رفع این اختلال، اعم از حبوبات، لبنیات، میوه و سبزیجات می‌شود، از کمبود این مواد در بدنشان جلوگیری کرد. علاوه بر این موارد که مهم‌ترین عاملان پیشگیری هستند، موارد دیگری نیز وجود دارند که دانستن آن‌ها خالی از لطف نیست و شاید بتواند در پیشگیری از این مشکل به کمکتان بیاید.

• غذای کودک را سر سفره و همراه با خانواده دهیم، نه به صورت تنها و دور از جمع
• از مصرف بیش از حد آبمیوه‌های صنعتی و شیرین، آبنبات‌ها و تنقلات صنعتی برای کودکان جلوگیری شود
• نوزاد شیرخوار را در آغوش گرفته و به آن شیر دهید
• زمان تغذیه برای کودکان باید معین باشد و طول مدت تغذیه از زمان خاصی بیشتر نشود.

چنانچه موارد بالا را رعایت کنید، کودک می‌تواند ریتم خاصی را در غذا خوردن پیدا کرده و به قد و وزن مطلوب خود برسد.

لازم به ذکر است که برای روش های پیشگیری از اختلال رشد کودک نیز می‌توان از نمودار رشد کمک بسیاری گرفت. به طور کلی این نمودارها به مسئولان بهداشت و سلامت نشان خواهند داد که رشد کودکان و نوزادان نسبت به هم سن و سال‌هایشان چگونه پیش می‌رود. بنابراین در تشخیص و به خصوص پیشگیری نقش بسیار مهمی دارد.

سخن پایانی

به طور کلی درباره‌ی مدیریت اختلال رشد کودکان، در مواردی غیر از عوامل ژنتیکی و وراثتی، می‌توان با تشخیص زود هنگام و راه‌های پیشگیرانه، از بروز این مشکل در کودکان و نوزادان جلوگیری کرد. این مقاله تنها برای آشنایی شما بوده و توصیه می‌شود قبل از هر اقدام برای روش های درمانی، به پزشک مراجعه کرده و با نظر ایشان درمان را شروع کنید.